انتشار بزرگترین فهرست نسخ خطی جهان در ایران

یزدفردا "در این فرهنگ جامع، 320 هزار نسخه خطی موجود در كتابخانه های بزرگ كشور نظیر كتابخانه آیت الله مرعشی، دانشگاه تهران، آستان قدس، مجلس و ملك و نیز آثار خطی صدها كتابخانه دیگر نیز فهرست شده است با وجود آن كه این فهرستواره طی بیش از پانزده سال تدوین شده، بسیاری از موسسات از چاپ این اثر به دلیل برخی تنگ نظریها خودداری كرده بودند، اما سرانجام...
فهرستواره دستنوشت های ایران در دوازده جلد از سوی كتابخانه مجلس شورای اسلامی منتشر شد،‌ این فهرستواره فرهنگ جامع 320 هزار نسخه های خطی موجود در ایران اعم از عربی و فارسی در همه كتابخانه هایی است كه فهرست آنان انتشار یافته است.
به گزارش خبرنگار "فرهنگ و اندیشه" آینده، در این فهرست حتی آثار مخطوط موجود در برخی از كتابخانه هایی كه تاكنون فهرست آنان انتشار نیافته، عرضه شده است. این كتاب، فهرست بیش از 320 نسخه خطی را در خود جای داده و از این جهت، عظیم ترین فهرست خطی است كه در جهان اسلام انتشار می یابد.
ترتیب ارائه این فهرست الفبایی بوده و از یك كتاب یا رساله، اگر یك نسخه تا دهها نسخه در ایران وجود دارد، محل نگهداری آن نسخه شناسانده شده است. درباره رساله هایی كه در مجموعه ها قرار گرفته ، تعداد برگهای مربوطه نیز درج شده است. علاوه بر این، این كه آن كتاب یا رساله به عربی است یا فارسی مشخص شده است. آثار ترجمه شده نیز با قید كلمه (ترجمه) در پس نام آن، معرفی شده اند.
این گزارش می افزاید: با وجود آن كه این فهرستواره طی بیش از پانزده سال تدوین شده و مؤسسه امام جواد علیه السلام در مشهد با مدیریت حجت الاسلام شیخ مصطفی درایتی به انجام رسیده، بسیاری از موسسات از چاپ این اثر به دلیل برخی تنگ نظریها خودداری كرده بودند، اما سرانجام كتابخانه مجلس اقدام به چاپ آن نمود.
در این فهرست تمامی نكات فنی رعایت شده و در ارائه نام كتابها و رساله ها و نیز نام مؤلفان یكدستی و یكسان سازی علمی ایجاد شده است. این امر برای شناخت نسخه های مشابه بسیار سودمند است.
در این فهرستواره نه تنها آثار مخطوط كتابخانه های بزرگ كشور نظیر كتابخانه آیت الله مرعشی، دانشگاه تهران، آستان قدس، مجلس و ملك وجود دارد بلكه آثار خطی موجود در صدها كتابخانه دیگر نیز فهرست شده است.
نام این 320 هزار مجلد در ده جلد آمده و دو جلد یازده و دوازده، فهرست اعلام است كه زیر نام هر اسمی، اسامی تألیفات آن شخص و محل معرفی آنها در فهرستواره آمده است.
رئیس كتابخانه مجلس هم در مقدمه ای بر این فهرست دوازده جلدی آورده است:
«پیشرفت علمی در هر زمینه وقتی مقدور و ممكن است كه انسان از داشت‌های خود آگاه باشد. این آگاهی سبب می‌شود كه آدمی از راهی كه رفته است شناخت درستی به دست آورد و برای آینده خویش و به عبارتی راه های نرفته فكری بكند. یك دشواری مهم كه در دوره معاصر ما رخ داد این بود كه به دلیل قطع تماس با گذشته، مجبور شدیم از داشت‌های دیگران استفاده كرده و راهی را كه آنها رفته‌اند، البته به صورت ناقص، ادامه دهیم. به عبارت دیگر، در عوض آن كه ما استمرار گذشته خود باشیم، به پیروی و دنباله‌روی از دیگران مشغول شدیم، اقدامی كه ضرر و زیان آن در هر زمینه علمی و فنی و تمدنی، آشكار است.
اگر ما از عصر صفویه به این سو، با همان اصول و میراث راهمان را ادامه می‌دادیم، و اگر در آغاز عصر جدید، مدارس قدیم را تخریب نمی‌كردیم و مدارس نو را در استمرار با همان مدارس طراحی می‌كردیم، گرفتار چنین مشكلاتی كه ناشی از قطع تماس با میراث گذشته است، نمی‌شدیم.
البته این میراث، در زمینه های خاصی، به ویژه علوم انسانی، جذاب‌تر بوده، اما به دلیل مشكلات و مصایبی كه ما در دویست سیصد ساله گذشته گرفتار آن شدیم، به دلیل ناشناخته ماندن آن آثار و میراث، جذابیت مزبور را نشناخته و راه جدیدی را تجربه كردیم كه امروز علایم نابسامانی در آن آشكار است.
اگر بخواهیم یك زمینه روشن را مثال بزنیم، معماری صفوی ماست كه به دلیل رفتارهای احمقانه‌ای كه در قرن سیزدهم در ایران پدید آمد، بسیاری از آن آثار به دست امرای قاجاری ویران و نابود شد. بخش های برجای مانده در دوره پهلوی اول به ویرانی رفت و ما در آستانه تحولات بعدی، دست خالی به سراغ معماری دیگران رفتیم. نه آنچه داشتیم، به درستی محفوظ ماند، و نه آن چه تأسیس كردیم امتداد گذشته‌مان بود.
چند سالی است كه در زمینه شناخت میراث گذشته، فعالیت‌ جدی‌تری داریم، جز آن كه شمار افرادی كه این توجه را دارند، بسیار اندك است. به عبارت دیگر از حالت عمومی درآمده و در اختیار شمار خاصی قرار گرفته و عمدتا صورت كتابخانه‌ای و بایگانی و موزه‌ای پیدا كرده است. با این حال، نباید ناامید شد و ضروری است تا این آگاهی‌ها نسبت به میراث گذشته، به تدریج به بدنه جامعه تزریق شده و راه برای ایجاد نوعی انسجام میان گذشته و حال پدید آید.
بخشی از این فعالیت‌ها در حوزه میراث مكتوب و مخطوط ماست، علمی كه به صورت كتابی برجای مانده و در قالب نسخه خطی به دست ما رسیده است. ایران در حد خود، یكی از میراث داران عظیم این بخش از دانش مكتوب بشری در حیطه تمدن اسلامی ـ ایرانی است. در این باره دو كار باید انجام گیرد. نخست بازشناسی این میراث دوم بازخوانی درون آنها. هر دو كار اهمیت دارد و فرهیختگان و محققان ایرانی طی صد ساله در این زمینه تلاش‌های شایسته‌ای داشته‌اند. در زمینه فهرست نویسی نسخ خطی گامهای بلندی برداشته شده، چنان كه در زمینه تصحیح نیز تلاش‌های درخوری صورت گرفته است.
در بخش نخست، تاكنون، در چند نوبت، كارهای فهرست الفهارسی انجام شده است. بخشی به صورت مكتوب و بخشی به با فن آوری‌های جدید و به صورت رایانه‌ای. پیشگام این قبیل فهرست ها، مرحوم علامه شیخ آقابزرگ طهرانی است. پس از آن فرزندش احمد منزوی كه در چندین كار مختلف كه معروف اهل فن هست، قدمهای بلندی برداشت. كار رایانه‌ای كه توسط دوستمان آقای گلباز با حمایت وزارت ارشاد اسلامی و چند مؤسسه دیگر انجام گرفت و اكنون با نام سایت آقابزرگ فعال است، قدم دیگری است كه برداشته است.
اما اثر فعلی، در قالب آنچه امروزه خدمت خوانندگان و دوستداران میراث گذشته عرضه می‌شود، كامل‌ترین كار مكتوبی است كه در زمینه كار فهرست نویسی جامع نسخ خطی انجام می‌گیرد. این اثر كه طی سالیان طولانی فراهم آمده، می‌تواند كلیدی برای حل مشكلات بسیاری از فهرست نویسان و نیز منبعی برای تمامی كسانی باشد كه برای تحقیقات خود به نسخ خطی احتیاج دارند. دوست ما جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای درایتی با صبر تمام، و با همراهی دوستان خود، این اثر با ارزش را فراهم آوردند كه جای قدردانی و ستایش دارد.
كتابخانه مجلس كه دارای یكی از گنجینه‌های با ارزش خطی كشور است، افتخار دارد كه كار انتشار این اثر بر عهده گرفته و جدای از آن كه در تلاش است تا فهرست نسخه‌های خطی خود را كامل كند، بنای آن دارد كه در زمینه فهرست نویسی جامع نسخ خطی نیز قدم‌هایی بردارد. افزون بر انتشار این اثر، انتشار اثر نه جلدی فهرست نسخ خطی كتابخانه مرحوم آیت الله العظمی گلپایگانی نیز برای رسیدن به همین هدف انجام گرفت.
آینده نیوز